Bai gai potoloa hau.
Espainian orain 9 milioi pentsiodun (biztanleriaren seirena) eta 16 milioi landun daude gutxi gorabehera. Euskal Autonomi Erkidegoan 0,5 milioi pentsiodun eta 0,9 milioi landun gutxi gorabehera. Hemendik 40 urtetara, 16 milioi pentsiodun (biztanleriaren herena) eta 20 milioi landun inguru izango dira. Imajinatzen al duzu zein gizarte izango den gurea adin askoko pertsona askorekin? Pentsa datorren “Armageddon”. Sarritan aipatzen da lanaren produktibitatea igotzen denez arazo hori ez dela izango, baina nahiz eta zati batean horrela izan, produktibitatearen igoerak ez du arazoa konpontzen (ikus hemen).
Duela gutxi adituen komiteak pentsioei buruzko txostena entregatu berri du (ikus hemen txosten osoa; hemen laburpena eta hemen komite horretako batzuren desadostasunak). 42 orri ditu eta zati handi bat ez da irakurterraza. Aldaketa sakonak proposatzen ditu egungo sisteman eta “oso azkar” datorren urteetakoa aurreikusirik: “Baby boom”eko belaunaldiak mailaka jubilatzen hasiko dira. Horrekin batera jendea, zorionez, urte gehiago biziko da. Krisiak arazo hau areagotu du, kotizatzen dutenen kopurua murriztu denez.
Txostenak dioenean sartu baino lehenago komeni da oinarrizko bi ezaugarri aipatzea pentsio-sistemari buruz:
Azken urteetan egin dira hainbat erreforma: erretiro-adina igo, hasierako pentsioa kalkulatzeko urte-kopurua handitu, pentsio osoa jasotzeko urte-kopurua igo eta abar. Hala ere, ez da nahikoa izan.
Beno, goazen ikustera zer dioen txostenak hasieran aipatutako arazo horri aurre egiteko. Adituei eman zaien agindua izan da pentsio-sisteman egin behar diren aldaketak proposatzea, abiapuntua sistemaren oreka izanik. Hau da, sistemak, berak bakarrik, bere sarrerekin, gastuak estaltzeko gai izan behar du. Hau kontuan izatea oso garrantzitsua da, aurrerago aipatuko dudan bezala. Bideragarritasun-faktorea da oinarri-oinarrizko elementua txostenean. Bi faktore ditu bere gain, bata demografikoa, ekonomiko-finantzieroa bigarrena.
Izendatzaileak esaten du bizi-itxaropena zein den orain. Zenbakitzaileak bizi-itxaropena zein den hemendik s urtera. Normalean azken hau handiagoa denez FEI 1 baino txikiagoa izango da eta, pixkanaka, jaisten joango da. Adibidez, 2046an jubilatuko den batena 0,8230 da (zifra hau ez da behin-betikoa): %17,70eko beherapena dakar.
Proposatutako pentsioa, pentsioa jasotzen den unean bakarrik eta aldi batean kalkulatzen da. Ondorengoa litzateke:
non hasierako pentsioa oinarri arautzaileen bitartez, egungo legeen arabera, egokituko litzatekeen pentsioa den.
Honek pentsioa jaisten du? Ez, nahitaez. Beraiek egindako kalkuluen arabera, pentsio erreala ez litzateke jaitsiko, oinarri arautzailea FEI jaisten dena baino gehiago igotzen delako (urte gehiagotan kotizatu delako, …). Noski, alderantzizkoa gertatzen bada, eta oinarri arautzailea FEI jaisten dena baino gutxiago igotzen bada, orduan proposatutako pentsioa jaitsiko da. Dena den, ez dago zalantzarik proposatutako pentsioa hasierakoa baino txikiagoa izango dela. Hau guztia adibide batekin garbi ikus daiteke:
Urtea |
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
Hasierako pentsioa |
1.000€ |
1.010,00€ |
1.020,10€ |
1.030,30€ |
1.040,60€ |
1.051,01€ |
Proposatutako pentsioa |
1.000€ |
1.002,73€ |
1.005,51€ |
1.008,46€ |
1.011,46€ |
1.014,54€ |
Adibide honetan hasierako pentsioa %1 igotzen doa (kontuan izan ezazu, azken urteotan, batez beste, ia %2 igo dela oinarri arautzailea) eta FEI txostenetik hartu dut. Emaitza garbia da: proposatutako pentsioa hasierakoa baino txikiagoa da, baina proposatutako pentsioa igotzen doa. Noski, proposatutako pentsioa jaitsi daiteke ere, lehen esan bezala, oinarri arautzailea gutxi igotzen bada.
Zenbat errebalorizatuko dira pentsioak, hau da, zenbat izango da g pentsioen hazkunde-tasa? FRA inflazioaren arabera (+, eragin positiboa izango du pentsioen igoera-tasan), sarrera errealen hazkundearen arabera (+), pentsioen kopuruaren hazkundearen arabera (-, eragin negatiboa izango luke pentsioen igoera-tasan), ordezte-eraginaren ondorioz (urtero sartzen diren pentsiodunak ateratzen direnen pentsio desberdinak dituztelako) sortu den batez besteko pentsioen hazkundearen arabera (-), eta sistemaren superabitaren (edo defizitaren) arabera (+). α parametroak zikloan zeharreko doikuntza adieraziko luke superabitak edo defizitak gertatuko balira (zein azkar bueltatu behar den orekara). Adibidez, sistema orekan badago eta sarrera errealen eta pentsio kopuruen hazkundea berdina bada, pentsioak inflazioaren arabera igoko lirateke (ordezte-eragina alde batera utzirik). Baina, bestalde, sarrera errealak %1 igotzen badira eta pentsioen kopurua %1,5, orduan ziurrenik pentsioen igoera inflazioa baino txikiagoa izango litzateke. Gainera, zikloan zehar sor daitezkeen gora beherei aurre egiteko Erreserba Fondoa legoke.
Garbi dago zein izango den erreformaren ondorioa: pentsioa jasotako soldataren arabera jaitsiko litzateke. Une honetan ratio hau %55 inguruan dabil Espainian; Eurogunean %45 eta Europako Batasunean %43,5, gutxi gorabehera. Orain arte egindako erreformak kontuan hartuz bakarrik, 2050 urtean %46,4 izango litzateke Espainian, eta %39 Eurogunean eta %37 Europako Batasunean (ikus Europako Batasuneko “The 2012 Ageing Report” hemen). Noski, erreformak hau murriztuko luke.
Hori al da istorio guztia? Ez. Txosten bertan aipatzen da pentsio-sistemak ere beste iturri finantzieroak egon daitezkeela, zergak eta zorra, nagusiki. Eta noski, kotizazio-tasak ere igo daitezke. Horrek eztabaida zabalago batera garamatza: zeintzuk dira etorkizunean nahi ditugun pentsioak? Noski, honetara esleitzen dugun esfortzua ez dugu beste lehentasunetara dedikatuko.
Zer esan Euskal Autonomi Erkidegoari buruz? Antzeko arazoa daukagu, agian pixka bat okerrago. Horrekin batera, azkenaldi honetan ere eztabaidatu da zer gertatuko litzatekeen baldin eta EAEk bere gain hartuko balu pentsioen eskumena. Gutxi gorabeherako datu bakan batzuk aipatuko ditut. 2011n EAEn sarrerak 6.219,5 milioi euro izan ziren eta gastuak 7.547,0 milioi. Aldiz, 2005ean sarrerak 5.016,1 milioi euro izan ziren eta gastuak 5.339,4 milioi euro. Beraz, defizit hori areagotzen joan da azken urteetan (ikus hemen). Kontuan izan ere, 2012an Espainiako Gizarte-Segurantzak 10.131 milioi euroko defizita izan zuela (ikus hemen).
Ez da harritzekoa ekonomiak “beti” albiste txarrak ematerakoan “dismal science” ezizena jasotzea (Thomas Carlylek aipatu zuen lehen aldiz 1849an). Thomas Robert Malthus apaizak eta ekonomistak beste edonork baino gehiago egin du izen hori guztiz “merezia” izateko.
Beno, eta horrela bukatzen dugu aurtengo ikasturte akademikoko “Ekonomiaren Plaza” bloga. Hiru blogkideentzat oso esperientzia aberasgarria izan da benetan. Zuetako batzuk esan diguzue atsegin duzuela blog hau. Eskerrrrrrrrik asko guztioi hor izateagatik!!!!